ฉันมีโอกาสไปเดินเล่นที่เมืองหลานโจว เมืองใหญ่ริมแม่น้ำฮวงโห หรือแม่น้ำเหลืองที่ไหลผ่านกลางเมือง กลายเป็นพื้นที่พักผ่อนของผู้คน

ตอนแรกฉันนึกว่าจะเห็นแค่คนมานั่งเล่น วิ่งออกกำลังกาย หรือพาครอบครัวมานั่งปิกนิก แต่สิ่งที่แปลกตาคือ คนจำนวนไม่น้อย ทั้งเด็กและผู้ใหญ่ พากันขุดดินอยู่ริมแม่น้ำ

ฉันเดินเข้าไปดูใกล้ ๆ เห็นพวกเขากำลังหาหิน บางคนขุด บางคนแซะดินอย่างตั้งใจ หินที่ได้จะถูกนำมาวางเรียงขายกันง่าย ๆ บนผ้าใบหรือแผ่นไม้

ทีหลังถึงได้รู้ว่า พวกเขากำลังหา “หยก” ที่อาจซ่อนอยู่ในก้อนหินเหล่านั้น

หยกเป็นสิ่งที่ชาวจีนนิยมกันมานานแล้ว ความผูกพันระหว่างคนจีนกับหยกมีประวัติยาวนานกว่า 7,000 ปี หยกไม่ได้เป็นแค่เครื่องประดับ แต่ยังมีความหมายเชิงวัฒนธรรมและจิตวิญญาณ ชาวจีนโบราณเชื่อว่าหยกเป็นสัญลักษณ์ของคุณธรรม ความกล้าหาญ ความเมตตา และปัญญา คำกล่าวที่ว่า “ทองมีค่า แต่หยกมีคุณ” สะท้อนให้เห็นว่าหยกเป็นสิ่งที่ถูกยกย่องในระดับสูง ทั้งในฐานะสิ่งศักดิ์สิทธิ์และของมีค่า

หยกที่พบในจีนส่วนใหญ่เป็นหยกอ่อน (nephrite) ซึ่งมีเนื้อแน่น สีไม่จัดจ้านนัก แต่ให้สัมผัสที่อบอุ่น ส่วนหยกแข็ง (jadeite) จากพม่ามีสีสันสดใสกว่า จึงได้รับความนิยมและมีราคาสูงในตลาด

ที่หลานโจวเอง หยกที่ขุดได้จากแม่น้ำก็เป็นหยกอ่อนเช่นกัน แต่มีลักษณะเฉพาะคือเป็น “หยกดำ” ซึ่งมีธาตุเหล็กผสมอยู่มาก ทำให้สีเข้มและมีความแข็งแรงทนทาน นิยมนำมาทำถ้วยชา เพราะทนความร้อนได้ดี และให้ผิวสัมผัสที่นุ่มนวลเวลาถือ

การขุดหาหยกดูเหมือนจะเป็นกิจกรรมยามว่างของคนแถวนี้ ใครผ่านไปมา ถ้ามีเวลาก็มักจะลองขุดเผื่อเจออะไรดี ๆ สักก้อน

ตอนฉันจะกลับจากแม่น้ำ คนขับแท็กซี่ที่รอฉันอยู่เดินเข้ามาพร้อมกับยื่นก้อนหินให้หนึ่งก้อน เขายิ้มแล้วยื่นให้เหมือนของฝากเล็ก ๆ จากเมืองของเขา

จนถึงตอนนี้ ฉันก็ยังไม่รู้ว่าข้างในก้อนหินนั้นมีหยกอยู่หรือเปล่า
แต่ก็ยังเก็บมันไว้เสมอ

---

หยก: สัญลักษณ์เหนือกาลเวลาในอารยธรรมจีน

ความนิยมในหยกของชาวจีนไม่ได้เริ่มจากราชวงศ์หรือจักรพรรดิ หากย้อนกลับไปได้ไกลถึงกว่า 7,000 ปีก่อน หยกฝังรากลึกในวิถีชีวิต ความเชื่อ และจริยธรรมของผู้คนมาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์

คติที่ว่า “ทองมีค่า แต่หยกมีคุณ” สะท้อนว่าในสายตาคนจีน หยกไม่ได้มีค่าแค่ในเชิงวัตถุ แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของคุณธรรม ความบริสุทธิ์ และจิตวิญญาณ

1. ยุคก่อนราชวงศ์: หยกในพิธีกรรมและสถานะทางสังคม

ในวัฒนธรรมหลงซานและเหลียงจู (ราว 3000 ปีก่อนคริสตกาล) หยกถูกฝังไว้ในสุสานอย่างมีแบบแผน เช่น แผ่นหยกทรงกลม “Pi” และทรงกระบอก “Cong” ซึ่งใช้ในพิธีกรรมเกี่ยวกับโลกวิญญาณ

หยกในยุคนี้ไม่ใช่แค่ของสวยงาม แต่เป็นเครื่องหมายของอำนาจและสื่อกลางระหว่างมนุษย์กับเทพ

2. หยกกับอำนาจและการปกครอง

นักโบราณคดีเชื่อว่าหยกถูกใช้โดยชนชั้นสูงเพื่อแสดงอำนาจและความชอบธรรม โดยเฉพาะในราชวงศ์เซี่ยและซาง การฝังศพขุนนางหรือกษัตริย์มักมาพร้อมหยกจำนวนมาก หยกจึงไม่ใช่แค่สิ่งของ แต่เป็นสะพานเชื่อมคนเป็นกับบรรพบุรุษ

3. คุณธรรมในหยก: ความคิดของขงจื๊อ

ขงจื๊อเห็นว่าหยกสะท้อนคุณธรรม เช่น ความใสเปรียบเหมือนความบริสุทธิ์ ความแข็งแรงเปรียบกับความซื่อสัตย์ และสีสันภายในเปรียบได้กับความเมตตา

หยกจึงไม่ใช่แค่สัญลักษณ์ทางวัตถุ แต่เป็นภาพแทนของจริยธรรมในสังคมจีน

4. หลักฐานจากโบราณคดี

การขุดค้นที่สุสานเหลียงจูและซือหม่าโถวพบหยกกว่า 6,000 ชิ้น แสดงให้เห็นถึงบทบาทสำคัญของหยกในพิธีกรรม

เทคโนโลยีทันสมัยยังช่วยยืนยันว่าหยกเหล่านี้มีต้นกำเนิดจากเทือกเขาคุนหลุน แหล่งหยกสำคัญในประวัติศาสตร์จีน

5. หยกในปัจจุบัน: จากความเชื่อสู่อัตลักษณ์

แม้เวลาจะเปลี่ยนไป หยกยังคงอยู่ในวัฒนธรรมจีน ไม่ว่าจะในเครื่องประดับ ศิลปะ หรือของมงคล เมืองอย่าง Hotan และ Lijiang กลายเป็นแหล่งผลิตและท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่เกี่ยวกับหยกโดยเฉพาะ